Historia Wągrowca i powiatu wągrowieckiego sięga czasów prehistorycznych, przez średniowieczne założenie miasta przez cystersów, dynamiczny rozwój gospodarczy, okres rozbiorów, krótki powrót do polskości w XIX i XX wieku, dramatyczne wydarzenia II wojny światowej, aż po współczesne odrodzenie administracyjne w ramach reformy samorządowej w 1999 roku.
Początki osadnictwa
Na terenie Wągrowca odkryto ślady osadnictwa ze środkowej epoki kamienia (mezolitu) oraz neolitu, a także pozostałości kultury łużyckiej z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Naturalna wyspa między ramionami rzek Wełny i Nielby sprzyjała obronnemu położeniu osad.
Założenie miasta przez cystersów
Cystersi z opactwa w Łeknie zakupili w 1319 roku tereny przyszłego Wągrowca, a ich klasztor stał się zalążkiem osady. W 1381 roku miasto otrzymało prawa miejskie na prawie magdeburskim, co zapoczątkowało jego rozwój jako ośrodka duchownego i gospodarczego.
Rozkwit średniowieczny i nowożytny
W XV–XVI wieku Wągrowiec rozwinął się jako ważny ośrodek handlu, tkactwa i edukacji parafialnej. W 1656 roku miasto zostało splądrowane i częściowo zniszczone w trakcie potopu szwedzkiego, co zahamowało jego gospodarczy rozkwit.
Okres rozbiorów i XIX wiek
Po II rozbiorze Polski (1793) Wągrowiec znalazł się pod panowaniem pruskim, a majątek cysterski skonfiskowano. W latach 1807–1815 miasto wchodziło w skład Księstwa Warszawskiego, by następnie — po Kongresie Wiedeńskim — powrócić do Prus w ramach Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Pruska germanizacja dotknęła zarówno szkolnictwo, jak i życie duchowe mieszkańców, jednak rozwój infrastruktury, zwłaszcza budowa linii kolejowej w 1888 roku, sprzyjał ożywieniu handlu.
Odrodzenie i międzywojnie
W listopadzie i grudniu 1918 roku Wągrowiec został jednym z pierwszych miast północnej Wielkopolski wyzwolonych przez powstańców wielkopolskich. Po przyłączeniu do II Rzeczypospolitej większość niemieckojęzycznych mieszkańców opuściła miasto, co ułatwiło reintegrację regionu.
II wojna światowa
Po agresji Niemiec we wrześniu 1939 roku miasto włączono do III Rzeszy, zmieniając jego nazwę na Eichenbrück. Już we wrześniu i grudniu 1939 roku doszło do egzekucji Polaków z inteligencji i mieszkańców powiatu. Przez cały okres okupacji działały obozy pracy, a wiele rodzin zostało wysiedlonych. W styczniu 1945 roku Wągrowiec wyzwoliła Armia Czerwona.
Współczesny powiat wągrowiecki
Tradycje powiatowe sięgają końca XVIII wieku. W latach 1975–1998 powiaty zostały zniesione, aby 1 stycznia 1999 roku — w wyniku reformy administracyjnej — powrócić do struktury powiatowej. Wągrowiecki powiat w województwie wielkopolskim obejmuje 7 gmin: miejską Wągrowiec, miejsko-wiejskie Gołańcz, Mieścisko, Skoki oraz wiejskie Damasławek, Wapno i Wągrowiec.
Źródła
Szlak Cysterski w Polsce – Obiekty cysterskie w Wągrowcu
https://szlakcysterski.opw.pl/?id=23&obiekt=Wagrowiec&pokaz=obiekty_cysterskie
Oficjalna strona Miasta Wągrowiec – Historia
https://www.wagrowiec.eu/pl/dla-turysty/miasto/historia
Urząd Gminy Wągrowiec – Historia
https://gminawagrowiec.pl/cms/21176/historia
Biuletyn Informacji Publicznej Powiatu Wągrowieckiego – Historia Powiatu
https://www.bip.wagrowiec.pl/47,historia
Wikipedia (pl) – Opactwo Cystersów w Wągrowcu
https://pl.wikipedia.org/wiki/Opactwo_Cysters%C3%B3w_w_W%C4%85growcu
Wikipedia (pl) – Wągrowiec
https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C4%85growiec
Wikipedia (pl) – Powiat wągrowiecki
https://pl.wikipedia.org/wiki/Powiat_w%C4%85growiecki
IPN – „W kierunku północnym” (ślady Powstania Wielkopolskiego)
https://pw.ipn.gov.pl/pwi/historia/przebieg-walk-powstancz/sladami-powstania-wielkopol/8446,W-KIERUNKU-POLNOCNYM.html
Region Wielkopolska – Potop szwedzki w Wielkopolsce
https://regionwielkopolska.pl/artykuly-dzieje-wielkopolski/potop-szwedzki-w-wielkopolsce/